احتمال تکرار فاجعه درياچه اروميه در خليج گرگان

تاریخ انتشار: 95.03.05 12:22
مهر. خليج گرگان با بحران‌هاي متعددي درگير است و مسئولان معتقدند اگر اقدام فوري انجام نشود در کمتر از يک دهه خليجي به جا نمي‌ماند و با تکرار فاجعه درياچه اروميه رو به رو خواهيم شد.

خليج ۴۰۰۰ هکتاري گرگان يکي از بزرگترين مخازن آب شيرين متصل به درياي مازندران است و تداوم زندگي بسياري از جانداران در بزرگترين درياچه زمين به اتصال اين خليج با دريا وابسته است. خليجي که حالا با مشکلات متعدد دست و پنجه نرم مي‌کند و فعالان و مسئولان محيط زيست معتقدند که با ادامه روند کنوني ممکن است به زودي تبديل به نسخه ديگري از درياچه اروميه شود.

مديرکل محيط زيست استان گلستان در اين باره به خبرنگار مهر مي‌گويد: دهانه خليج گرگان که محل ورود آب از درياي مازندران است به شدت دچار مشکل است.

اسماعيل مهاجر توضيح مي‌دهد: عمق خليج گرگان که در نقاط عميق به حداکثر ۳ متر مي‌رسيد اکنون در اثر رژيم رسوبگذاري به يک و نيم متر کاهش پيدا کرده است و به همين دليل به سرعت به سمت نابودي پيش مي‌رود.

به گفته وي چنانچه روند کنوني ادامه داشته باشد و کارهاي عاجل و فوري انجام نشود خليج گرگان نيز سرنوشتي همچون درياچه اروميه پيدا خواهد کرد.

مهاجر تصريح مي‌کند: اگر همين روال تغييرات اقليمي و پسروي آب دريا ادامه پيدا کند، فکر مي‌کنم در کمتر از يک دهه ديگر نتوان خليج گرگان را خليج ناميد و به يک درياچه ماندابي تبديل خواهد شد که خودش منشاء بسياري از بيماري‌ها مي‌شود.

آب خليج گرگان کم و آلوده شده است

يک فعال محيط زيست در استان مازندران به خبرنگار مهر مي‌گويد: اهميت تالاب ميانکاله و خليج گرگان بر کسي که اطلاعات اوليه‌اي از محيط زيست داشته باشد پوشيده نيست. اين تالاب يکي از بزرگترين مخازن آب شيرين متصل به درياي خزر بوده و هست و به دليل شکل خاص جغرافيايي و اکوسيستم خاصي که دارد محل زادآوري بسياري از گونه‌هاي استخواني و غضروفي درياي خزر است.

حر منصوري تصريح مي‌کند: اگر ارتباط خليج گرگان با درياي مازندران به واسطه کانال چپاقلي به هر دليلي محدودتر از گذشته شود قطعاً روي اکوسيستم درياي خزر تأثير به سزايي خواهد داشت چون خليج گرگان يکي از زادگاه‌هاي اصلي خانواده‌هايي از ماهيان استخواني و غضروفي است.

وي عوامل متعددي را در تهديد اين خليج و تالاب بر مي‌شمرد: تمامي رودخانه‌هاي جنوب درياي مازندران که از بالادست البرز شرقي، البرز مرکزي و البرز غربي به درياي مازندران يا تالاب‌هاي اطراف آن مي‌رفتند و نهايتاً به دريا مي‌رسيدند اکنون با کاهش جدي ورودي آب مواجهند.

به گفته وي از ۱۵ سال قبل آرام آرام ارزان شدن گونه هاي باغي مثل مرکبات و از بين رفتن باغ‌هاي مرکبات در سواحل اين دريا و تبديل آن‌ها به شاليزار، توسعه ۹۰۰ کيلومتري برنج‌کاري را در پي داشته است.

ديدبان طبيعت ميانکاله مي‌گويد: برنج گونه‌اي است که بايد اطرافش چند سانتيمتر آب روي خاک باشد و اين آب به دليل عمق کم و گستردگي بسيار زياد به راحتي تبخير مي‌شود و به جاي آنکه به رودخانه ها و تالاب‌ها و نهايتاً دريا برسد و زندگي را به بزرگترين درياچه دنيا برگرداند متأسفانه ميزان قابل توجهي تبخير مي‌شود و آنچه باقي مي‌ماند هم به دليلي استفاده بسيار جدي از سموم و کودهاي شيميايي مملو از فلزات سنگين و سموم و مواد شميايي است که وارد تالاب مي‌شود و خودش مي‌تواند به جاي زندگي بخشي، زندگي را از تالاب ها بگيرد.

ورود انواع فاضلاب تصفيه نشده به خليج گرگان

مديرکل محيط زيست استان گلستان اين موضوع را تأييد کرده و اضافه مي‌کند: فاضلاب‌هاي خانگي، صنعتي و کشاورزي، چه از طرف مازندران و چه گلستان، در خليج خالي مي‌شود که قسمت اعظم آن تصفيه نشده است. افزايش آلودگي‌ها باعث مي‌شود که آلودگي آب دريا به شدت بالاتر برود و علاوه بر ميزان تبخير شوري آب خليج و درياي خزر به شدت افزايش پيدا کند.

مهاجر توضيح مي‌دهد: خليج گرگان يک دهانه ورودي ۱۷۰۰ متري در کانال چپاقلي دارد و يک کانال خروجي به نام خوزيني که باعث مي‌شود آب در خليج يک جريان گردش آب ساعتگرد پيدا کند. جهت چرخش آب در خود درياي خزر پادساعتگرد است و وجود کانال خوزيني باعث مي‌شد تجمع رسوبات در خليج گرگان به طور طبيعي کمتر اتفاق بيفتد.

به گفته وي ۹۵ درصد ورودي آب درياي خزر از رودخانه ولگاست که در روسيه قرار دارد و در سال‌هاي اخير به دليل ساخت سد و کانال‌هاي متعدد جريان ورودي آب اين رودخانه به درياي خزر خيلي کم شده است. تغييرات اقليمي هم پسروي آب درياي خزر را تشديد کرده است.

مهاجر تصريح مي‌کند: شيب درياي خزر هم از غرب به شرق به سمت استان گلستان است و به همين دليل خليج گرگان محل تخم‌ريزي ماهيان خاوياري بوده است. اگرچه روي تغييرات اقليمي و تأثير احداث بنادر و ميزان رسوبي که مي‌تواند انتقال دهد تحقيق مشخصي انجام نشده ولي تأثير مشهودي داشته است. به همين دليل در ساليان اخير شدت رسوب گذاري بيشتر شده و رسوب‌گيري بالا در دهانه خليج گرگان در کانال چپاقلي آب ورودي از درياي خزر را دچار مشکل کرده است.

يک پنجم حجم تالاب خشک شده است

حر منصوري موضوع فرسايش خاک در البرز را نيز به مشکلات خليج اضافه مي‌کند: با توسعه کشاورزي و فشار به جنگل‌هاي هيرکاني به دليل از بين رفتن پوشش گياهي و جنگل هاي بالادست فرسايش خاک بسيار زياد شده و اين خاک به صورت سيلاب نهايتاً به تالاب‌ها و درياي مازندران مي‌ريزد. جريان پادساعتگرد آب در جنوب درياي مازندران همه اين رسوب را به خليج گرگان مي‌برد و جزيره‌هاي رسوبي را در کنار جزيره آشوراده مي‌سازد. يعني دقيقاً جايي که بايد تالاب ميانکاله يا خليج گرگان با دريا ارتباط داشته باشد و اين موضوع باعث محدود شدن رفت و آمد آب به تالاب مي‌شود.

اين فعال محيط زيست با بيان اينکه احوال درياي مازندران را بايد از بزرگترين پستاندار و گوشتخوار درياي خزر پرسيد، توضيح مي‌دهد: فوک خزري بزرگترين پستاندار و شکارچي درياي خزر است. به اين جانوران که در راس هرم غذايي هستند انديکاتور مي‌گويند چون مي‌توانند آلودگي‌ها را نشان بدهند. آزمايش‌هاي انجام شده شاهد اين مدعاست که فشار بسيار بسيار جدي هم از راه آلودگي و هم کاهش آب و تنوع زيستي در بزرگترين درياچه دنيا وجود دارد. در ۱۰ سال گذشته جمعيت ۳ ميليوني فوک خزري به ۷۰ هزار رسيده است و اين يک کاهش بسيار جدي است که منطقه را تهديد مي‌کند.

به گفته وي چيزي که در کوتاه مدت منطقه را به طور جدي تهديد مي‌کند آن است که تمام خروجي‌هاي شاليزارها و استخرهاي پرورش ماهي که از مواد شيميايي استفاده مي‌کنند وارد تالاب مي‌شوند و محيط نسبتاً بسته تالاب تجمع فلزات سنگين و مواد شيميايي را در آن باعث مي‌شود. به همين ميزان شاهديم که حضور کپور و ماهي‌هاي ديگر در تالاب کاهش پيدا کرده است.

وي ادامه مي‌دهد: خليج گرگان در همسايگي مردم و شاليزارها يا استخرهاي پرورش ماهي و زمين‌هاي کشاورزي است و کنترل کافي روي اين موضوع وجود ندارد. متأسفانه با کاهش آب تالاب ورود شکارچيان به منطقه خيلي خيلي جدي شده و هرچند که در يکي دو سال گذشته تلاش بسيار زيادي براي کنترل منطقه انجام شده اما منطقه به طور جدي از صيد و شکار غيرقانوني رنج مي‌برد.

منصوري تصريح مي‌کند که در حال حاضر يک پنجم حجم تالاب در ۱۰ سال گذشته خشک شده است و اين روند از سمت غرب در حال رشد است.

وي توضيح مي‌دهد: ورودي اختصاصي آب شيرين به تالاب، يکي رودخانه آق سو از شرق خليج گرگان است که معني نام آن آب سياه است. دليل اين اسم‌گذاري ميزان قابل توجه ماهي کولمه و زادآوري آن‌ها در اين رودخانه آب شيرين بوده اما در حال حاضر آن‌قدر آب کم است که تقريباً مي‌شود گفت هيچ جانداري را در آق سو نمي‌بينيم. ديگر ورودي ‌آب شيرين تالاب هم از سمت غرب شيخان لپو يا تالاب پلنگان بوده است که در مجموعه ميانکاله ثبت شده و اين ورودي آب شيرين به دليل استفاده کشاورزي و کشيدن راه آهن به بندر اميرآباد بسيار محدود شده و اين موضوع مي‌تواند معضلي جدي را براي منطقه ايجاد کند.

چيزي به بحران نمانده است

مديرکل محيط زيست استان گلستان در توضيح راهکارهاي نجات خليج گرگان مي‌گويد: بايد برنامه‌هايي را هم در سطح ملي و هم در سطح استان مازندران و استان گلستان در پيش بگيريم تا خليج را نجات دهيم.

اسماعيل مهاجر مي‌گويد: پيشنهاد خاص ما اين است که مطالعه جامعي روي خليج و شبه جزيره ميانکاله و اتصالش به درياي خزر انجام بگيرد تا بتوانيم اثرات خليج بر محيط و اثرات عوامل محيطي بر خليج را ببينيم و براي کارهاي لازم اقدام کنيم.

وي با اعلام اينکه بايد يک سري اقدامات عاجل و آني انجام شود، مي‌گويد: مثلاً بايد کانال خوزيني که عرضش ۷۰ متر و طولش ۲۵۰۰ متر است را سريعاً به عمق ۳ متر لايروبي کنيم تا جريان گردش آب در خليج به خوبي انجام بگيرد و خودپالايي خليج هم انجام شود.

مهاجر در توضيح اقدام ضروري دوم مي‌گويد: دهانه چپاقلي ۱۷۰۰ متر است که بايد آن را هم به عرض همين ۳ متر و طول حدوداً ۵ کيلومتر لايروبي کنيم که ورود آب دريا آسان شود. نياز نيست همه آن ۱۷۰۰ متر لايروبي شود چون هم هزينه بسيار سنگيني دارد و هم‌زمان زيادي خواهد برد. همچنين مي‌توانيم در قسمتي از دهانه چپاقلي به سمت غرب يک دهانه ديگر باز کنيم. هزينه‌هاي اين کار کمتر و سهل الوصول تر است.

به گفته وي شوراي امنيت ملي براي نجات خليج، مصوبه‌اي گذرانده است و سازمان محيط زيست را موظف کرده که کارگروهي تشکيل دهد و نسبت به مساله خليج چاره‌جويي کند.

مديرکل محيط زيست استان گلستان يک راه حل ميان مدت ديگر را ايجاد نهري از داخل ميانکاله از سمت بهشهر مي‌داند و تأکيد مي‌کند: به اين ترتيب مي‌توانيم آب دريا را از آن سمت به خليج گرگان بياوريم و کار آساني است و با همين بيل هاي مکانيکي و لودر و بولدوزر هم مي‌توان آن را انجام داد.

مهاجر تأکيد مي‌کند که اين برنامه‌ها را مي‌توان با هزينه‌اي بالغ بر ۳۰ تا ۴۰ ميليارد تومان انجام داد اما اگر دير بجنبيم آسيب‌ها بسيار بيش از اين مي‌شود.

وي در پايان مي‌گويد: با مقامات استاني جلساتي در شوراي تأمين استان برگزار شده و نتيجه آن بوده که محيط زيست مطالعات را تکميل کند و همه پيشنهادها را بياورد و برخي از فعاليت‌هاي آني با امکانات و تجهيزات استاني و تزريق برخي اعتبارات ملي سريعاً انجام شود. اين گزارش را طي ۱۰ روز آينده به استاندار محترم ارائه خواهيم کرد زيرا مساله خيلي جدي است و اگرچه هنوز به بحران نرسيده است اما چيزي به بحران نمانده و بايد فرايند نجات را آغاز کنيم.
منبع خبر