آيا خليج گرگان به سرنوشت درياچه اروميه دچارمي شود؟
تاریخ انتشار: 94.08.12 18:3
ايرنا.
تراز آب درياي خزر نسبت به سال گذشته حدود 8 سانتيمتر کاهش يافته که اين مساله موجب
نگراني دوستداران محيط زيست نسبت به وضعيت خليج گرگان شده ومعتقدند در صورت ادامه
اين روند تا سه سال آينده اين خليج نيز به سرنوشت درياچه اروميه مبتلا مي شود.
مرکز ملي مطالعات و تحقيقات درياي خزر چندي پيش اعلام کرد که تراز آب درياي خزر
امسال نسبت به سال قبل حدود 8 سانتيمتر کاهش يافته است و به طور کلي حجم آب درياي
خزر در 18 سال اخير روند کاهشي داشته که اين روند در 8 سال گذشته از شدت بيشتري
برخوردار بوده است.
کارشناسان معتقدند کاهش تراز آب خزر مشکلات و نگراني هاي محيط زيستي زيادي به همراه
خواهد داشت که خشک شدن خليج گرگان يکي از آنها است.
پديده هاي مختلفي در طبيعت وجود دارند که اگر ناگهان با شدت يا فراواني زياد روي
دهند، مي توانند محيط زيست و زندگي انسان را تحت تاثير قرار دهند. اين تاثيرات ممکن
است باعث مرگ و مير، بيماري و جراحت انسان و يا از بين رفتن گونه هاي گياهي و
جانوري شود.
نوسان تراز آب درياي خزر در چند سال گذشته يکي از اين پديده ها است که در برخي
نواحي ساحلي اين حوضه آبي مشکلاتي را به وجود آورده است، به زير آب رفتن تعداد
زيادي خانه و تاسيسات برخي از عوارض بالا آمدن آب بود اما اکنون چند وقتي است تراز
آب خزر کاهش يافته به طوري که باعث خشک شدن تالاب هاي کوچک زيادي شده است.
به خطر افتادن حيات خليج گرگان که بزرگترين خليج درياي خزر است يکي ديگر از
پيامدهاي کاهش تراز آب خزر است که چند وقتي است ذهن دوستداران محيط زيست را به خود
مشغول کرده است زيرا به گفته محمد حسين نعمتي رييس اداره طرح هاي زير بنايي مهندسي
دريايي سازمان بنادر و دريانوردي، در صورت تداوم تغييرات تراز درياي خزر، خليج
گرگان تا سه سال آينده به سرنوشت درياچه اروميه دچار خواهد شد اما حميد عليزاده
لاهيجاني دانشيار پژوهشگاه ملي اقيانوس شناسي و علوم جوي مخالف اين نظر است.
خليج گرگان بر اثر پيشروي و گسترش شرقي رشته ساحلي شبه جزيره ميانکاله در جنوب شرقي
درياي خزر تشکيل شده است.
در برخي موارد دخالت انسان در طبيعت باعث افزايش شدت يا افزايش فراواني رويداد هاي
طبيعي مي شود. به عنوان مثال در گذشته نيز انتقال گرد و غبار از ناحيه بياباني به
ديگر نواحي به طور طبيعي وجود داشت، اما فعاليت هاي انسان در چند دهه گذشته با خشک
کردن تالاب ها، از بين بردن پوشش گياهي و استفاده از آب رودخانه اي باعث تشديد آن
شده است.
اکنون درياي خزر به عنوان بزرگترين حوضه آبي محصور در خشکي دچار نوسانات تراز آبي
شده و مشکلاتي را براي آن به وجود آورده است که حميد عليزاده لاهيجاني دانشيار
پژوهشگاه ملي اقيانوس شناسي و علوم جوي درباره نوسان تراز آب خزر به خبرنگار علمي
ايرنا گفت: خليج گرگان تا سه سال آينده خشک نمي شود. در سال 1356 تراز آب خزر به
پايين ترين نقطه خود رسيد اما خليج خشک نشد از آن زمان روند افزايشي به خود گرفت و
تا سال 1374 حدود 2.3 دهم متر افزايش يافت.
وي افزود: اکنون که در سال 1394 قرار داريم تراز آب خزر نسبت به سال 74 يک متر کاهش
يافته است اما بازهم 1.3 دهم متر نسبت به سال 56 بالاتر است، بنابراين امکان اينکه
خليج گرگان در مدت سه سال آينده خشک شود بسيار بسيار ضعيف است.
وي افزود: تراز سطح آب درياي خزر بسيار متغير است، تغيير تراز آب خزر ممکن است
موقتي و به دليل وزش باد شديد و توفان اتفاق افتد که پس از چند ساعت يا چند روز به
حالت اول بر مي گردد اما تغيير تراز بلند مدت آب خزر به دليل ورود آب به دريا و
خروج آب از دريا است.
وي افزود: ورودي هاي مهم آب خزر رودخانه ها ( به ويژه ولگا) و بارش روي دريا است،
خروج آب از خزرعمدتا از طريق تبخير است در صورتي که ورودي آب به خزر از تبخير آب آن
بيشتر باشد، تراز آب بالا مي آيد، پديده اي که در دهه هاي 1360 و 1370 اتفاق افتاد.
در صورتي که تبخير آب از روي خزر بيشتر از ورود آب باشد، تراز آب کاهش مي يابد،
پديده اي که در دهه 1350 روي داد.
عضو هيات علمي پژوهشگاه ملي اقيانوس شناسي و علوم جوي ادامه داد:اکنون نيزبا کاهش
بارندگي در حوضه آبريز خزر در رودخانه ولگا، تراز سطح آب خزر در حال پايين رفتن
است، تراز آب خزر در طي روند افزايشي در دهه 60 شمسي و اوايل دهه هفتاد در سال 1374
پس از2.3 متر (دو و سه دهم متر) افزايش به اوج خود رسيده بود.
وي گفت: پس از آن تراز آب تثبيت شد و در سال هاي اخير روند کاهنده به خود گرفت به
طوري که اکنون تراز آب حدود يک متر نسبت به اوج آن در سال 1374 کاهش يافته است،
دليل اصلي کاهش تراز آب خزر در سال هاي اخير، کاهش آبدهي رود ولگا است.
عليزاده افزود: در حوزه ولگا يخچال دايمي وجود ندارد و همچنين به حوضه قطب شمال
متصل نيست، بنابراين ذوب شدن يخ ها تاثير مستقيم بر خزر ندارد.
*** اثر نوسان تراز آب بر خطوط ساحلي خزر
وي گفت: جابجايي خطوط ساحلي نخستين اثر محسوس نوسان تراز آب خزر است. افزايش تراز
آب در سال هاي گذشته سبب به زير آب رفتن حدود 30 هزار کيلومتر مربع از سواحل خزر
شد. اثر نوسان تراز آب بر سواحل آن بسته به شيب ساحل و جنس بستر متفاوت است.
عليزاده افزود: در سواحل پرشيب همچون بخش هايي از سواحل داغستان روسيه و باختر
مازندران با افزايش تراز آب سواحل فرسايش يافته و مواد رسوبي به داخل دريا حمل مي
شوند.
وي ادامه داد: در سواحل با شيب متوسط مانند سواحل بخش هايي از آذربايجان و سواحل
بخش مرکزي گيلان و خاور مازندران با افزايش تراز آب مرداب هاي کوچک بين پشته هاي
ماسه اي و سرزمين اصلي تشکيل مي شود که زيستگاه جديدي براي بسياري از آبزيان محسوب
مي شود.
دانشيار پژوهشگاه ملي اقيانوس شناسي و علوم جوي گفت: حالت هاي تدريجي از تغييرات
ساحلي با نوسان تراز آب نيز بر حسب ويژگي هاي ساحل روي مي دهد. کاهش تراز آب خزر
سبب پيشروي ساحل به طرف دريا مي شود اين پديده در سواحل استان گلستان و غرب گيلان
بسيار محسوس خواهد بود.
*** اثر نوسان تراز آب خزر بر بوم سامانه ها
وي اظهار کرد: نوسان تراز آب خزر اثرات متفاوتي بر بوم سامانه هاي خزر دارد، در
حالت افزايش تراز آب، تالاب هاي ساحلي گسترش مي يابد و زيستگاه هاي جديد براي
آبزيان و پرندگان مهاجر ايجاد مي کند اما با افزايش تراز آب خزر، سرعت چرخه آب خزر
کاهش مي يابد و سرعت چرخه مواد مغذي و اکسيژن محلول را کاهش مي دهد، از اين رو تراز
بالاي آب خزر اثر منفي بر توليدات زيستي خواهد داشت.
وي افزود: همچنين افزايش تراز آب باعث شستشوي آلاينده هاي دفن شده در رسوبات ساحلي
و ورود دوباره آنها به دريا مي شود، در هنگام کاهش تراز آب خزر، گستره تالاب ها
کاهش مي يابد و تالاب هاي کوچک خشک خواهند شد، بنابراين زيستگاه آبزيان و پرندگان
مهاجر با محدوديت مواجه مي شود.
عليزاده ادامه داد: کاهش شديد تراز آب باعث محدوديت ورود ماهيان براي تخم ريزي به
رودخانه ها مي شود اما در هنگام کاهش تراز آب خزر، چرخه آب سرعت مي گيرد بنابراين
مواد مغذي و اکسيژن با سرعت بيشتري به اعماق مي رسند.
وي گفت: اکنون با کاهش تراز آب خزر تالاب هاي ساحلي ايران به شدت تحت تاثير قرارمي
گيرند. عمق آب و مساحت تالاب انزلي و خليج گرگان کاهش خواهد يافت، در اين شرايط هر
چقدر اثر عوامل انساني بر اين دو محيط کمتر باشد، آسان تر با کاهش تراز آب تطبيق مي
يايند.
عليزاده افزود: بخش عمده آب تالاب انزلي از رودخانه هاي اطراف تامين مي شود، در عين
حال فاضلاب هاي شهري و روستايي منطقه نيز وارد تالاب مي شود. در صورت تامين آب
تالاب به طور طبيعي و جلوگيري از ورود فاضلاب به آن، تالاب انزلي خود را با کاهش
تراز آب خزر تطبيق خواهد داد.
وي ادامه داد: خليج گرگان نيز داراي ارتباط آبي بسيار بيشتر با درياي خزر است،
اثرات کاهش تراز آب خزر بر روي آن کمتر خواهد بود، البته اگر عوامل انساني شرايط
محيط را تغيير ندهند.
عضو هيات علمي پژوهشگاه ملي اقيانوس شناسي و علوم جوي افزود: ارتباط آبي زياد خليج
گرگان با درياي خزر باعث مي شود شرايط زيستي مشابه دريا داشته باشد در صورتي که
ورود آب رودخانه اي از طريق دخالت انساني افزايش يابد، مي تواند سبب رشد گياهان
تالابي در آن شود، توليد و تجزيه گياهان تالابي و تجمع رسوب در آنها باعث مي شود که
عمق و مساحت خليج گرگان به سرعت کاهش يابد.
وي گفت: تالاب هاي کوچک در ناحيه ساحلي به ويژه در غرب گيلان و استان گلستان با
تداوم کاهش تراز آب خزر خشک خواهند شد، تداوم حيات ديگر تالاب هاي کوچک ساحلي
وابسته به مديريت آب در مناطق بالا دست خواهد بود زيرا آب ورودي به اين تالاب ها از
طريق زهکشي آبهاي سطحي و رودخانه هاي کوچک تامين مي شود.
بستر درياي خزر داراي ناهمواري هاي متفاوتي است. بر اين اساس درياي خزر به سه بخش
شمالي، مياني و جنوبي تقسيم مي شود. عمق آب از شمال به جنوب افزايش مي يابد حداکثر
عمق آب در خزر شمالي 25 متر، در خزر مياني 788 متر و در خزر جنوبي 1025 متر است.
درياي خزر پس از جدا شدن از درياهاي آزاد، ويژگي هاي يک درياچه را به خود گرفت.
تنوع زيستي در خزر و توليدات زيستي در آن کاهش يافت و مشخصات شيميايي آب آن متاثر
از آب ورودي رودخانه هاي خزر شد. به طوري که يون هاي سازنده شوري آب خزر داراي
سولفات، کربنات و کلر بيشتر در مقايسه با آب هاي اقيانوسي است.
*** درياي خزر
درياي خزر بزرگترين حوضه آبي محصور در خشکي است، در واقع خزر يک درياچه است که به
دليل گستردگي اش به عنوان دريا ناميده مي شود. البته درياي خزر در گذشته دور از
طريق درياي سياه به درياهاي آزاد وصل مي شد.
اکنون اتصال آبي درياي خزر با درياهاي آزاد، از طريق دو کانال کشتيراني از رودخانه
ولگا به رودخانه دُن و سپس درياي آزوف و درياي سياه و ديگري از مسير رودخانه ولگا
به درياي بالتيک، برقرار است. از اين دو مسير آب درياي هاي ديگر به درياي خزر وارد
نمي شود.
خزر به طول حدود 1200 کيلومتر، عرض حدود 300 تا 450 کيلومتر، عمق متوسط حدود 208
متر، مساحت 400 هزار کيلومتر مربع و حجم 000.78 کيلومتر مکعب، گسترده شده است. طول
خط ساحلي درياي خزر حدود 6000 کيلومتر و حداکثر عمق آن 1025 متر است.
حوضه آبريز درياي خزر يعني سرزميني که بارندگي در آن در نهايت به درياي خزر سرازير
مي شود، داراي مساحتي حدود 000.500.3 کيلومتر مربع است.
حوضه آبريز خزر در کشورهاي ساحلي خزر شامل ايران، روسيه، قزاقستان، ترکمنستان و
جمهوري آذربايجان و بخش کمي نيز در ترکيه، ارمنستان و گرجستان قرار دارد. از حوضه
آبريز خزر حدود 130 رودخانه به سوي درياي خزر سرازير مي شود، رودخانه هاي پرآب خزر
عبارتند از ولگا، اورال، ترک، سولاک، کورا و سفيد رود. حدود 85 درصد آب ورودي به
خزر تنها از طريق ولگا تامين مي شود.
ميانگين بارندگي در بيشتر سواحل و درياي خزر حدود 200 ميليمتر در سال است و تنها در
سواحل ايران و بخش هايي از جنوب آذربايجان به طور استثنايي داراي آب و هواي مرطوب
با بارندگي حدود 700 تا 1700 ميلي متر است.
بسياري از پديده هاي حدي دريايي در درياي خزر در دهه هاي اخير تکرار شده اند. مانند
کاهش شديد در 1356 و افزايش شديد تراز آب خزر در سال 1374، سرماي شديد در خزر(1347
و 1386) و احتمال وقوع توفان بسيار شديد در درياي خزر همانند سال 1336 نيز وجود
دارد.
منبع خبر |
