بعد از طوفان نمک درياچه اروميه، خطر اشعه ماوراي بنفش هم اضافه شد

تاریخ انتشار: 94.06.31 8:42
روزنامه شهروند. سايه کوچ اجباري، وحشتناک‌ترين سايه‌اي بود که مي‌توانستند بر سر خود ببينند. سايه‌اي که با روند رو به خشکي درياچه اروميه هر ‌سال به آن نزديک‌تر مي‌شدند و نگراني‌هايشان از آينده بيشتر.

حالا سايه‌هاي ديگري را هم بر سر خودشان مي‌بينند. سايه سرطان، مشکلات پوستي و ناراحتي‌هاي چشمي و در يک کلام، سايه بيماري. آمارهاي رسمي خبري از افزايش بيماري‌هاي پوستي، سرطان و... نمي‌دهند، هر چه هست، گزارش‌هايي است که برخي مسئولان و مردم محلي با توجه به افزايش موارد ابتلا به بيماري‌ها در اطراف‌شان يا مشکلاتي که براي دام‌هاي منطقه همچون سقط جنين پيش آمده، از افزايش بيماري در منطقه و مشکلاتي حکايت مي‌کنند که سلامتي ساکنان حاشيه‌اي درياچه اروميه را تهديد مي‌کند، آن هم بدون اين‌که گزارشي رسمي از اين افزايش‌ها و نگراني‌ها خبر بدهد.

نيمه خرداد‌ سال گذشته بود که نخستين خبر‌ها از افزايش سقط جنين دام در اين روستاهاي حاشيه‌اي درياچه اروميه و سوختن برگ درختان به دليل برخاست‌هاي نمکي از سوي مسعود تجريشي دبير کميته راهبري ستاد احياي درياچه اروميه، داده شد. او گفته بود که «غبارهاي نمکي، مطمئنا بر سلامت اثر دارد. اين نگراني که به‌عنوان سرطان از آن ياد مي‌شود، نگراني‌ است که در «درياچه آرال» هم تجربه شد. در آرال ديديم که نرخ زاد و ولد کاهش يافت و بيماري‌هاي پوستي و سرطاني افزايش پيدا کرد. مي‌توانيم انتظار چنين پيامدهايي را داشته باشيم، البته تاکنون کسي به صورت ميداني، گزارش‌هاي خانه‌هاي بهداشت و... را جمع‌آوري نکرده تا به اين نتيجه برسيم اما اطلاعاتي که در رابطه با دام‌ها به ما داده شده اين است که در دام‌ها مشکلات سقط جنين افزايش پيدا کرده است.»

افزايش اشعه ماوراي بنفش، پاسخي براي بالارفتن سرطان

از آن روز‌ها يک‌سال و سه ماه مي‌گذرد. يک‌سال و سه ماهي که مسئولان محلي و اعضاي ستاد احياي درياچه اروميه هر از چند گاهي از مخاطرات خشک شدن درياچه و تبعات غبارهاي نمکي ابراز نگراني کرده و از مشکلاتي حکايت کرده‌اند که در صورت خشک شدن درياچه بروز خواهد کرد. در پي اين نگراني‌ها،‌ هادي بهادري نماينده استاني ستاد احياي درياچه اروميه در آذربايجان غربي، چندي پيش از افزايش دو و نيم برابري اشعه ماوراي بنفش در اطراف درياچه اروميه خبر داد و گفت: «اين ميزان افزايش مي‌تواند پاسخي براي بالا رفتن آمار سرطان در اطراف درياچه اروميه باشد.»

او، پس از اعلام اين خبر، درباره دلايل افزايش اين اشعه در اطراف درياچه اروميه و اتفاقاتي که در اين منطقه به دليل اين افزايش افتاده است، گفت: «اين موضوع پديده‌اي است فيزيکي به نام آلبدو يا سپيدايي. اين پديده به بازتاب نور اشاره دارد که چه مقدار از نوري که به سطح يک جسم مي‌تابد، بازتاب مي‌شود. اين بازتاب در اجسام مختلف متفاوت است که در خاک، آب و برف رخ مي‌دهد. کمترين بازتاب نور در آب و بيشترين در برف است. درحال حاضر به دليل اين‌که درياچه اروميه خشک شده و بلورهاي نمکي جاي آب درياچه را گرفته است، بازتاب نور از حدود ۵‌درصد به ۱۵‌درصد رسيده. يعني دو و نيم تا سه برابر شده است.»

بهادري ادامه مي‌دهد: « اين آلبدو يا سپيدايي، ارتباط مستقيم با مقدار توليد امواج فرابنفش و مادون قرمز دارد. مقدار آلبدو که دو نيم برابر مي‌شود، ميزان اشعه فرابنفش هم دو برابر خواهد شد. بايد توجه داشت که اشعه فرابنفش، ارتباط نزديکي با سرطان‌هايي همچون پوست دارد.»

گزارش‌هاي افزايش سقط جنين دام و سوختن برگ درختان که مي‌توانست، رد و نشاني باشد از تأثير اشعه مادون قرمز و غبارهاي نمکي که در مناطق مختلف حاشيه درياچه اروميه براي ساکنان محلي مشکل‌ساز شده است، مدت‌هاست که از سوي اعضاي ستاد احياي درياچه اروميه مطرح مي‌شود، اما هنوز تاييدي رسمي و اثبات شده به خود نديده است.

نماينده استاني ستاد احياي درياچه اروميه، دراين‌باره مي‌گويد: «اين تحقيقات، در ستاد احياي درياچه اروميه انجام شده و کاملا درست است. اما مسئولان بهداشتي بايد دراين‌باره تحقيقاتي انجام دهند که تا کنون انجام نشده است. صحبت‌هايي کرده‌ايم و از مسئولان حوزه بهداشت و سلامت خواسته‌ايم تا دراين‌باره تحقيق کنند، اما مسئولان اين حوزه، کمبود اعتبار براي انجام اين تحقيقات را مطرح کرده‌اند. از مسئولان استاني هم در اين خصوص پرسيده‌ام که صراحتا اعلام کردند که به ما اعتبار بدهند تا در اين زمينه تحقيق کنيم. به نظر مي‌آيد که آنها اولويت‌هاي ديگري دارند.»

او با اشاره به صحبت‌هاي بخشدار انزل که يکي از بخش‌هاي تابعه شهرستان اروميه در استان آذربايجان‌غربي است، يادآوري مي‌کند که در ۵ ماه نخست‌سال جاري در اين بخش، آمار سرطان و سقط جنين، افزايش داشته است. همچنين در شهر قوشچي که نزديک‌ترين شهر به درياچه اروميه از غرب درياچه است، آمار سقط جنين افزايش يافته است.»

طوفان نمکي و غبارهاي نمک که با وزش هر بادي بلند مي‌شوند و هواي روستا‌ها و شهرهاي اطراف درياچه را شور مي‌کنند، موضوع ديگري است که بهادري به آن اشاره کرده و يادآوري مي‌کند که «در منطقه جبل، هر روز طوفان‌هاي نمکي اتفاق مي‌افتد. بر همين اساس درحال حاضر مهم‌ترين کار ستاد احياي درياچه اروميه، تثبيت نمک است، تا آسيب کمتري به همراه داشته باشد. همچنين در چنين شرايطي وزارت بهداشت، بايد بيشتر به اين موضوع ورود کرده و در بحث سلامتي ساکنان حاشيه‌اي درياچه اروميه فعاليت کند. اين غبارهاي نمکي سلامت مردم منطقه را به خطر مي‌اندازد و مي‌تواند بيماري‌هاي ريوي، چشمي و پوستي به وجود بياورد.»

همه از احتمال مي‌گويند، از اين‌که چه اتفاقاتي در حاشيه درياچه اروميه با روند خشکي و تبديل شدن آن به شوره‌زار قرار است، رخ دهد و چه تبعاتي را با خود همراه کند. اما گزارشي رسمي از وضع سلامتي ساکنان اطراف درياچه اروميه در گذشته و اتفاقاتي که اکنون درحال رخ دادن است، منتشر نمي‌شود. تنها خبرهايي که از اين منطقه به گوش مي‌رسد، وضع درياچه و مقايسه تراز آبي آن در گذشته و حال است و اين‌که چه اقداماتي براي احياي درياچه انجام شده. هيچ خبر رسمي از وضع مردم و روند بيماري‌ها شنيده نمي‌شود و شنيده‌ها، همه احتمال و مشاهدات مردم، مسئولان محلي و اعضاي ستاد احياي درياچه اروميه است.

نظر وزارت بهداشت

علي گوراني، کار‌شناس مسئول بهداشت تشعشعات وزارت بهداشت هم در باره خبرهايي که از افزايش اشعه ماوراي بنفش در اطراف درياچه اروميه، حکايت مي‌کنند، به‌طورکلي سخن گفته و از اثرات اشعه ماوراي بنفش بر سلامت افراد و اين‌که مي‌تواند چه پيامدهايي داشته باشد، توضيح مي‌دهد. نه خبري از وضع ساکنان حاشيه درياچه اروميه مي‌دهد که اشعه ماوراي بنفشي که با آن روبه‌رو هستند، دو و نيم برابر شده و نه خبر اين ميزان افزايش را تأييد مي‌کند.

او مي‌گويد: «صحت اين اعدادي که اعلام شده را نمي‌دانم. اما مي‌توانم مباني علمي اشعه ماوراي بنفش و تأثير آن بر سلامت را توضيح بدهم.»

گوراني، با اشاره به اين‌که ما در دنياي انرژي زندگي مي‌کنيم، يعني در انرژي غوطه‌وريم، ادامه مي‌دهد: «يکي از اشکال انرژي‌هايي که با آن روبه‌رو هستيم، الکترومغناطيس است. عمده پرتوگيري‌ها هم از منابع طبيعي توليدکننده اشعه است. بيش از ۸۰‌درصد پرتوگيري‌ها ناشي از منابع طبيعي است و ۲۰‌درصد ناشي از ساخت دست بشر. در منابع طبيعي، منابع زميني و خورشيدي عمده‌ترين منابعي هستند که اشعه را به بدن انسان مي‌رسانند. در منابع زميني از گاز رادون مي‌توان ياد کرد که دومين عامل سرطان ريه بعد از سيگار در کشور است. در خورشيدي هم فرابنفش خورشيدي است.»

او با تأکيد بر اين‌که در فرابنفش خورشيدي طيف تعريف مي‌شود، همچون UV A، UV B و UV C، مي‌گويد: «UV A بيشترين آسيب را به پوست مي‌زند. اين طيف از پوست عبور کرده به رنگدانه‌هاي پوستي مي‌رسد و باعث تغيير رنگ و تيرگي آن مي‌شود، چون انرژي زيادي دارد.»

کار‌شناس مسئول بهداشت تشعشعات وزارت بهداشت، با اشاره به ويژگي بازتاب پرتوهاي خورشيدي، يادآوري مي‌کند: «اين حرف که گفته شده، به دليل خشک شدن درياچه و به وجود آمدن بلورهاي نمکي، اشعه‌هاي ماوراي بنفش بيشتر شده‌اند، درست است، چون اين بلور‌ها همچون آينه عمل مي‌کنند و اشعه را کامل بازتاب مي‌دهند.»

او درباره تأثير اين اشعه که حالا به ميزان قابل توجهي افزايش يافته است، هم مي‌گويد: «يکي از عوامل سرطان پوست، پرتوهاي فرابنفش خورشيدي است. ساير سرطان‌ها ربطي به UV ندارند. همچنين يکي ديگر از آسيب‌هايي که اين اشعه‌ها به انسان وارد مي‌کنند، آسيب‌هاي چشمي است. اين آسيب‌ها در کشور ما بسيار زياد است به دليل اين‌که کشور ما در مدار فرضي کارتاراکت قرار دارد، يعني در مداري قرار دارد که اشعه ماوراي بنفش در آن بيش از ساير مناطق است که مي‌توان آثار آن را در ميزان ابتلا به آب مرواريد مشاهده کرد.»

با وجود افزايش دو و نيم برابري اشعه ماوراي بنفش که اعضاي ستاد احياي درياچه اروميه از آن خبر مي‌دهند، اقدامات خاصي يا آموزش‌هايي دراين‌باره به مردم داده نشده است، گوراني، در پاسخ به اين پرسش که در محدوده درياچه اروميه که درحال حاضر ميزان اين اشعه‌ها افزايش يافته است، چه اقداماتي انجام داده، مي‌گويد: «ما کل کشور را در نظر مي‌گيريم، اين‌که چقدر و کجا‌ها پرتوگيري زياد است. بايد شبکه سنجش داشته باشيم تا مردم بدانند در چه مناطقي شدت زياد است تا از سلامت خود حفاظت کنند. اين شبکه يعني سنجش پرتو فرابنفش خورشيد در کشور درحال راه‌اندازي است. در ۱۰ استان مستقر شده اما دسترسي مردم به اين سايت، نياز به کار بيشتري دارد.»

آموزش‌هاي ساده مقابله با بيماري که به مردم داده نشد

سلامت ساکنان حاشيه‌اي درياچه اروميه در خطر است، سايه سرطان‌هاي پوستي و ريوي و بروز مشکلات چشمي هر روز در منطقه گسترده‌تر مي‌شود و ساکنان منطقه حتي آموزش‌هاي اوليه را براي مواجهه با سايه بيماري نديده‌اند. آموزش‌هايي ساده که شايد بتواند کمي جلوي افزايش بيماري‌ها در منطقه را بگيرد.

راهکارهايي که گوراني درباره آنها مي‌گويد: «راهکار کاهش صدمات اين است که پرتوگيري‌ها را کم کنيم. يکي از راه‌ها اين است که کمتر بيرون برويم و در بيرون از خانه هم از سايه استفاده کنيم. البته بايد اين را در نظر داشت که سايه، ۵۰‌درصد اشعه را حذف مي‌کند و ۵۰‌درصد مابقي از طريق بازتاب‌ها به بدن مي‌رسد. راهکار بعدي، لباس است. با پوشش فيزيکي مي‌توانيم اثر اشعه‌ها را کاهش دهيم. در بسياري از کشورهاي دنيا، براي لباس‌ها ضريب حفاظتي در نظر گرفته مي‌شود اما در کشور ما اين ضريب جا نيفتاده يا به عبارتي ناديده گرفته شده است.» او يکي ديگر از راهکار‌ها را پوشاندن بخش‌هايي از بدن مي‌داند که پوشيده نيست، همچون دست‌ها، گردن يا صورت، «بهتر است با کلاه اين مناطق پوشانده شوند. کرم‌هاي ضدآفتاب هم يکي ديگر از راهکارهاي تأثير اشعه‌هاي ماوراي بنفش بر روي پوست است. اين کرم‌ها عملکرد شيميايي ندارد، بلکه فيزيکي عمل مي‌کنند و اشعه را بازتاب مي‌کنند.»

نور، چشم‌هايشان را مي‌زند و نمک مي‌سوزاند، اينجا قوشچي است

«وقتي نور چشم‌هايمان را مي‌زند و چشم‌مان مي‌سوزد، مي‌فهميم اوضاع اصلا خوب نيست. غبار نمکي داريم و بلورهاي نمک مثل آينه عمل کرده و نور را به سمت شهر منعکس مي‌کند.» اينها صحبت‌هاي يکي از ساکنان شهر قوشچي، نزديک‌ترين شهر به درياچه اروميه از غرب است. او درباره خشک شدن درياچه و خبرهايي که از افزايش اشعه ماوراي بنفش حکايت مي‌کنند، به «شهروند» مي‌گويد: «در ماه‌هاي گذشته به‌خصوص در نيمه تابستان، اشعه زياد بود. وقتي از خانه خارج مي‌شديم، نور زياد بود، چشم‌‌هايمان اذيت مي‌شد. همين موضوع تردد در سطح شهر را سخت کرده بود، چون چشم‌ها و پوست را اذيت مي‌کرد و نمي‌گذاشت که به راحتي از خانه خارج شويم.»

او درباره اين‌که نمک موجود در هوا، چه مشکلاتي برايتان به وجود آورده بود؟ توضيح مي‌دهد که «نمک نفس کشيدنمان را سخت کرده بود. سرفه مي‌کرديم و حس مي‌کرديم ريه‌هايمان سنگين است. تأثير مستقيمش را مي‌توانستيم روي درختان ببينيم. در اين منطقه درخت بادام داريم. برگ درختان بادام سوخته است. دو‌سال است که برگ درختان بادام با نمکي که در هواست و بازتاب نور که مي‌گويند، اشعه ماوراي بنفش است، مي‌سوزد.»

اين ساکن شهر قوشچي که يکي از کارمندان شهرداري اين شهر کوچک است، در پاسخ به اين‌که بالا بودن اشعه و ميزان نمک موجود در هوا را از کجا مي‌فهميدند، مي‌گويد: «هر وقت اين اتفاق مي‌افتد، يعني برگ درختان مي‌سوزد، مي‌فهميم که اوضاع اصلا خوب نيست. مرکزي نداريم که ميزان اشعه و نمک هوا را اندازه‌گيري کرده و اعلام کند، خودمان از وضع جسمي و برگ درختان متوجه مي‌شويم. نه هوا‌شناسي داريم و نه دفتر محيط زيست. به خاطر همين اطلاعاتي که داريم بر طبق بررسي و آمار نيست، براساس تجربه‌اي است که خودمان به دست آورده‌ايم. وقتي از خانه خارج مي‌شديم و مي‌ديديم نور چشم‌هايمان را اذيت مي‌کند يا چشم‌‌هايمان مي‌سوزد، مي‌فهميم که اشعه زياد است و غبار نمکي داريم.»
منبع خبر