تالاب هامون-برجام بايد به کمک درياچه هامون بيايد
تاریخ انتشار: 95.06.28 18:25
ديپلماسي ايراني.
لوبلاگ:
از سرگيري کمک هاي بين المللي براي مقابله با مشکلات زيست محيطي پيامي روشن به
ايرانيان است که برجام مي تواند استانداردهاي زندگي آنان را بهبود بخشد.
تلاش ها براي احياي درياچه هامون در منطقه مرزي ايران ـ افغانستان تشديد شده است.
در نشستي که اخيرا در شوراي آتلانتيک برگزار شد، بر مشارکت بين المللي براي کمک به
حل اين چالش زيست محيطي و افزايش آگاهي عمومي درباره تاثيرات مخرب تغييرات زيست
محيطي منطقه تاکيد شده است.
درياچه هامون تالاب هاي فرامرزي دارد که متشکل از سه درياچه کوچکتر است: "هامون
هيرمند" که کاملا در ايران قرار دارد، "هامون صابوري" در منطقه مرزي و "هامون پوزک"
که بيشترش در افغانستان قرار دارد. تالاب هاي هامون که از آب رودخانه هيرمند تغذيه
مي شوند، روزگاري بزرگترين پوشش گياهي و تنوع جانوري در سيستان را پشتيباني مي
کردند. اما در نتيجه خشکسالي و مديريت نامناسب آب، در هر دو طرف (ايران و
افغانستان)، اين درياچه ها در آستانه نابودي کامل قرار دارند.
در طرف ايراني، برخي دلايل اين پديده عبارتند از: انحراف آب رودخانه هيرمند براي پر
کردن چهار مخزن آب در سيستان و بلوچستان، ايجاد آب بند در مرز ايران ـ افغانستان، و
رهاسازي گونه هاي ماهي مهاجم از طرف شرکت شيلات ايران در
درياچه هامون در سال 1983 که تقريبا تمام ني هاي درياچه را نابود کرد.
در طرف افغانستان، توسعه سدها و آبراهه ها در استان هاي مرزي ايران که سطح آب
رودخانه هيرمند را به طور قابل توجهي کاهش داده است. اختلافات ميان ايران و رژيم
طالبان در سال 1998، باعث شد که طالبان جريان آب رودخانه
هيرمند را از سد کَجکي به طرف ايران و درياچه هاي هامون براي چهار سال به طور کامل
متوقف کند. اين تحولات با يکي از بدترين خشکسالي هاي منطقه هم زمان شد.
نفس هاي هامون در حالي به شماره افتاده که خشک شدن اين درياچه ضربه اقتصادي سختي را
به منطقه خواهد زد و کاهش اشتغال، تشديد فقر و قاچاق بيشتر مواد مخدر را در پي
خواهد داشت. خشک شدن هامون همچنين به سبب بادهاي 120 روزه سيستان سلامت عمومي منطقه
را شديدا به خطر مي اندازد. اين بادها که در گذشته خنک بود و آسياب هاي بادي را به
گردش در مي آورد، امروز تا 160 روز ادامه مي يابد و به منبع ذرات گرد و غبار و
آلودگي تبديل شده است.
آب هيرمند مساله اي ملي در افغانستان بود و حالا به مساله ملي در ايران نيز تبديل
شده است. جالب اين که تمام دولت هاي افغانستان، پيش و پس از طالبان، و تمام دولت
هاي ايران، پيش و پس از انقلاب اسلامي 1357، رويکرد تقريبا مشابه خود را در اين
باره حفظ کرده و آن چه برايشان اهميت دارد "سهم آنان از آب رودخانه هيرمند" است.
اما ما امروز با يک معضل ديگري نيز روبه رو هستيم: خشکسالي. پديده اي که معيشت
منطقه را تهديد و اختلافات را تشديد مي کند.
هر دو کشور ايران و افغانستان براي مقابله با اين بحران به حمايت هاي بين المللي
نياز دارند. يک گام مثبت همين اواخر و زماني برداشته شد که يونسکو يکي از تالاب هاي
هامون را در فهرست ذخيره گاه هاي بين المللي ثبت کرد. (با معرفي هامون به عنوان
ذخيرگاه زيست کره مرزي بودجه هاي بين المللي براي مديريت تالاب افزايش مي يابد و
موضوع حقابه هامون با جديت بيشتري دنبال مي شود.) برنامه محيط زيست سازمان ملل نيز
در حال حاضر براي بازسازي هامون با ايران و افغانستان همکاري دارد.
در نشست اخير شوراي آتلانتيک فيلم مستندي با عنوان "روزگاري
هامون" به نمايش درآمد که چگونگي تغييرات اين منطقه را به تصوير کشيده است.
محمد احساني، فيلمساز، به مخاطبان اين نشست گفت که در حال حاضر يک اراده جمعي و
آگاهي عمومي در جامعه ايران براي حل مشکلات زيست محيطي وجود دارد. حاضران ديگر در
اين نشست نيز بر اهميت مشارکت بين المللي و ديپلماسي فعال جامعه جهاني براي کمک به
ايران و افغانستان در رسيدن به توافق هاي جديد درباره حقابه و مديريت بهتر اين
منابع کمياب تاکيد کردند.
ناظران معتقدند که ايران و افغانستان بايد از سياسي کردن اختلافات خودداري کنند و
تلاش نکنند که از اين اختلافات به عنوان اهرمي عليه يکديگر استفاده کنند. همان طور
که پيشتر نيز نوشته ام، تعاملات دو کشور در سطح رهبران سياسي و همچنين جوامع علمي،
دانشگاهي و مدني براي حل اين مناقشه ضروري است؛ چرا که چالش درياچه هامون و رودخانه
هيرمند، چالشي منطقه اي است که تنها با همکاري جمعي مي توان آن را حل کرد.
به گفته معصومه ابتکار، رئيس سازمان محيط زيست ايران، برخي از مراحل در نظر گرفته
براي احياي درياچه هامون، از جمله خراب کردن آب بندهاي در مرز ايران و افغانستان،
مي تواند 20 ميليون متر مکعب آب را براي ورود به هامون آزاد کند. همچنين لايروبي
کانال ها جريان بهتر آب را در اين منطقه تسهيل مي کند. اما واقعيت اين است که
کارهاي بيشتري بايد انجام شود. مشارکت مردم منطقه و افزايش آگاهي عمومي درباره
اهميت حفظ اکوسيستم منطقه شايد گام هاي به مراتب مهمتري باشند که بايد هرچه سريعتر
برداشته شود.
باربارا اسلاوين، مسئول ابتکار "ايران آينده" در شوراي آتلانتيک که رياست نشست اين
موسسه درباره درياچه هامون را نيز برعهده داشت، مي گويد: «اگرچه اقتصاد ايران به
آرامي دوران نقاهت پس از تحريم را سپري مي کند اما بسياري از مردم عادي تاثيرات اين
رفع تحريم ها را در زندگي روزمره خود مشاهده نمي کنند. اين در حالي است که يک جنبش
زيست محيطي قدرتمند در ايران وجود دارد و از سرگيري کمک هاي بين المللي براي مقابله
با مشکلات زيست محيطي مي تواند پيامي روشن به مردم ايران باشد که توافق هسته اي مي
تواند استانداردهاي زندگي امروز و آينده ايرانيان را بهبود بخشد.»
*فاطمه امان
منبع خبر |
